Cotton Market : महाराष्ट्रातील कापूस उत्पादक शेतकरी सध्या एका मोठ्या पेचप्रसंगात आहेत. एकीकडे निसर्गाच्या लहरीपणामुळे कापसाचे उत्पादन घटले आहे, तर दुसरीकडे बाजारभाव अपेक्षेप्रमाणे वाढत नसल्याचे चित्र आहे. उत्पादनातील घट आणि वाढत्या आयातीचा या “पांढऱ्या सोन्यावर” नक्की काय परिणाम होत आहे? याचा सविस्तर आढावा घेऊया.
उत्पादनात ८.५% घट: ३०० लाख गाठींचा टप्पा धोक्यात
२०२४-२५ चा चालू हंगाम कापूस उत्पादनासाठी आव्हानात्मक ठरला आहे. ताज्या आकडेवारीनुसार, देशातील एकूण कापूस उत्पादनात सुमारे ८.५% घट होण्याची शक्यता वर्तवण्यात आली आहे.
- उत्पादन घटण्याची कारणे: दक्षिण भारतात झालेला अवकाळी पाऊस आणि काही प्रमुख राज्यांमध्ये बोंड अळीचा प्रादुर्भाव यामुळे उत्पादनावर मोठा परिणाम झाला आहे.
- परिणाम: कापूस उत्पादन ३०० लाख गाठींच्या खाली जाण्याची भीती असल्याने बाजारात कच्च्या मालाचा तुटवडा जाणवू शकतो.
आयातीत वाढ: भारतीय कापूस स्पर्धेत मागे?
देशांतर्गत उत्पादन कमी असतानाही भारतीय बाजारात कापसाची आयात वाढली आहे. आतापर्यंत जवळपास ३९ लाख गाठींची आयात झाली आहे.
- का होतेय आयात? जागतिक बाजारपेठेत इतर देशांच्या कापसाचे दर भारतीय कापसाच्या तुलनेत स्पर्धात्मक आहेत. भारतीय कापसाचे भाव जास्त असल्याने कापड उद्योगांनी (Textile Industry) आयातीकडे कल वाढवला आहे. जोपर्यंत जागतिक स्तरावर भारतीय कापसाला मागणी वाढत नाही, तोपर्यंत आयातीचे हे संकट कायम राहू शकते.
बाजारभावावर परिणाम करणारे प्रमुख घटक
कापसाचे दर सध्या एका मर्यादित कक्षेत (Range) अडकले आहेत. यामागे खालील प्रमुख कारणे आहेत:
- जागतिक आर्थिक मंदी: आंतरराष्ट्रीय स्तरावर कापसाची मागणी स्थिर आहे, ज्यामुळे मोठ्या तेजीला खीळ बसली आहे.
- रुपयाचे मूल्य: डॉलरच्या तुलनेत रुपया घसरल्याने निर्यातीसाठी काही अंशी संधी निर्माण झाली आहे, पण तिचा मोठा फायदा अद्याप दिसून आलेला नाही.
- कच्चे तेल: कच्च्या तेलाच्या किमती स्थिर असल्याने सिंथेटिक फायबरचे दरही स्थिर आहेत, ज्याचा थेट परिणाम नैसर्गिक कापसाच्या मागणीवर होतो.
भविष्यातील अंदाज: शेतकऱ्यांनी काय करावे?
तज्ज्ञांच्या मते, येत्या काळात कापसाचे दर २४,००० ते २६,००० (प्रति कँडी) च्या आसपास राहण्याची शक्यता आहे.
- धोरण: बाजारात आवक वाढल्यानंतर दरांवर थोडा दबाव येऊ शकतो, पण उत्पादनातील मोठी घट पाहता मोठी मंदी येण्याची शक्यता कमी आहे.
- सल्ला: शेतकऱ्यांनी आपला कापूस टप्प्याटप्प्याने विक्रीसाठी काढावा. बाजारातील तेजी-मंदीचा अंदाज घेऊन विक्री केल्यास सरासरी चांगला भाव मिळू शकतो.
निष्कर्ष
कापूस बाजार सध्या ‘स्थिर पण संवेदनशील’ स्थितीत आहे. उत्पादनातील घट हा घटक शेतकऱ्यांच्या बाजूने असला तरी, वाढलेली आयात आणि जागतिक मागणीतील मंदी हे घटक दरांना रोखत आहेत. आगामी काळात कापूस बाजार पूर्णपणे उद्योगांच्या मागणीवर अवलंबून असेल.
